https://www.dalfsennet.nl/nieuws/323796/lezing-over-de-vuurwerkramp-in-de-stoomfabriek.html
Citeer
Lezing over de vuurwerkramp in de Stoomfabriek
DALFSEN – Op 19 april is Jan Mans onze gast met de lezing "We zagen de rookwolken". Met hem praten we over de vuurwerkramp in Enschede.
Op 13 mei 2000 vatte een opslagruimte van S.E. Fireworks vlam. Het daar opgeslagen Chinese vuurwerk kwam in een fenomenale reeks tot ontploffing. Er vielen 23 doden waaronder vier brandweermannen en ongeveer 950 mensen raakten gewond. De ontploffingen vaagden de hele wijk Roombeek van Enschede van de kaart. Jan Mans was op dat moment burgemeester van Enschede. Aanvang 20.00 uur. Tickets zijn te bestellen via: www.theaterdestoomfabriek.nl
http://www.theaterdestoomfabriek.nl/
http://www.theaterdestoomfabriek.nl/productie/jan-mans/
Citeer(http://www.theaterdestoomfabriek.nl/wp-content/uploads/2016/12/Jan_Mans_wil_het_vertrouwen_van_de_burgers_terugwinnen_Foto_ANP1.jpg)
Bestel hier uw kaarten http://www.theaterdestoomfabriek.nl/tickets/jan-mans/1164/
€ 7,50
ook Danny de Vries komt.
Dan weet je het wel
http://www.destentor.nl/columns/vuurwerkramp~a2c847e9/
Citeer
Vuurwerkramp
Renate Wennemars 14-04-17,
13 mei 2000. De zon scheen. Het was de avond van het Songfestival. We zaten met vrienden bij elkaar voor de tv. Dat is wat ik nog weet. Dat de uitzending werd onderbroken volgens mij. Beelden van rookwolken en brandweerauto's. De rest ben ik vergeten. Vreemd eigenlijk. Want het sloeg niet alleen een gat in een stad, maar ook in het beeld dat we hadden van ons land. Dat alles goed geregeld was en we overal veilig zaten. Maar er bleek een vuurwerkopslagplaats in een woonwijk te liggen. Roombeek, heette de wijk.
De vuurwerkramp van Enschede kostte 23 mensen het leven en maakte 1.250 mensen dakloos. Ik kan me er niks bij voorstellen. Zelfs nu niet, nu ik de beelden nog een keer bekijk. Het lijkt wel een rampfilm. Volgende week interview ik in het theater in Dalfsen Jan Mans, toenmalig burgemeester van Enschede. Ik denk dat zijn gezicht, samen met de beelden, in de geheugens van veel mensen staat gegrift. Rond brilletje. Kalend.
Wordt hij nog wel eens zwetend wakker? Ik ga het hem vragen. Even dacht ik nog dat het misschien te lang geleden was en dat het niet interessant zou zijn om het op te rakelen. Ter voorbereiding heb ik een boekje gekocht over de ramp. En meteen gaat het leven. Ik lees over een Duitse brandweerman die spontaan en met loeiende sirenes naar Enschede scheurde om te helpen - de held - maar daardoor later in de problemen kwam omdat het niet had gemogen. Over Jan Mans die tijdens de ontploffingen helemaal niet in Enschede was en vervolgens niemand kon bereiken toen hij doorkreeg dat het goed mis was daar. Over hotemetoten uit Den Haag die naar Enschede kwamen om zélf in beeld te komen. Maar wat me vooral opvalt, is dat het gaat om mensen. Het zijn mensen geweest die de boel bij elkaar hebben gehouden. Geen protocollen, geen overheden met regeltjes, maar gewoon buren, vrijwilligers, ambtenaren en natuurlijk de burgemeester.
Om het verhaal compleet te maken, komt ook Danny de Vries, die als jonge verslaggever van RTV Oost de beelden heeft gemaakt die de hele wereld over gingen. Voor sommigen was het slechts een zwarte rookwolk die overdreef, voor anderen een drama dat ze nooit te boven zullen komen. Het gaat een interessante avond worden.
Jan Man heeft een schnabbel.
Het is maar een klein zaaltje in die Stoomfabriek en nog niet uitverkocht ?
Gaat het nu zo slecht met hem dat hij 7.50 euro van mensen moet vragen om zijn lezing te horen ?
Elke bobo voelt zich aangesproken om deze armoedige Jan Mans aan een beetje geld te helpen.
Denk dat het oud BSVE bestuur bestaande uit groen links en D66 daar toch net als zijn oud-wethouders en de Tubantia toch weer de burgemeester in de bloemetjes willen zetten onder het genot van een glas champagne.
Ze kunnen het ook nog declareren. Helder en Bleker wonen vlakbij Dalfsen vanwege hun aandeel in het veroorzaken van de ramp en daaropvolgende promotie net als Jan Mans.
Denk dat de Tubantia het optreden van Jan Mans stil houdt des te meer stroop de Tubantia Jan Mans om de bek kan smeren een dag later op 20 april.. Ben benieuwd of de vier stillen (politie in burger) van TV Enschede FM ook aanwezig zijn die vielen ooit door de mand met een 13 mei herdenking. Of die twee glazenwassers van de BSVE op de UT. Net als die man van zeer geheime dienst Gladio Ton Herstel.
Jan Mans is een hele hoge in bestuurdersland omdat hij die ramp persoonlijk onder het kleed heeft geveegd en alle ambtenaren gehoorzamen hem.
Daarna mocht Jan Mans voor Europa rampen onder het kleed vegen. En alle glazenwassers, pers en ambtenaren staan achter hem te klappen.
Ik heb ook gezien dat een Duitse hulpdienst de slachtoffers niet mocht helpen.
Het hele gebied werd afgesloten en was binnen een paar dagen verdwenen.
Alles en iedereen was in een straal van honderd meter gefragmenteerd en te heet om te betreden maar het waren allemaal leugens van de persvoorlichters. Het was defensie met haar dodelijke schoonmaak.
https://twitter.com/drsDannydeVries/status/854573134405668864
Citeer
Danny de Vries @drsDannydeVries 3h3 hours ago
Vanavond met #renatewennemars en @JanHMans in #dalfsen in @de_stoomfabriek http://bit.ly/2o1TIVr #beelden #vuurwerkramp #enschede #13mei
Had een kaartje geregeld en ben net terug van de Stoomfabriek te Dalfsen.
Heb nog even met Jan Mans en Danny de Vries gesproken.
Mans zei in zijn lezing ''Brandweer goed contact met brandweerweduwen, nu nog.''
Volgens mij loog Mans dat hij barste en eentje is er overleden hoe heeft de brandweer daar dan contact mee ?
Jan Mans kreeg de hele zaal aan het lachen om die ramp en klappen natuurlijk
De zaal was zo'n beetje uitverkocht dus Jan Mans kan op tournee.
https://twitter.com/drsDannydeVries/status/854795709933072384
Citeer Danny de Vries @drsDannydeVries 8h8 hours ago
Vanavond te gast in Dalfsen. Even 17 jaar terug in de tijd #interview Werd bijzondere avond met #renatewennemars, @JanHMans #vuurwerkramp
(https://pbs.twimg.com/media/C9zYKIJWAAEt-t5.jpg)
(https://pbs.twimg.com/media/C9zYKH6W0AApcPf.jpg)
(https://pbs.twimg.com/media/C9zYKH8WAAAW9gi.jpg)
(https://pbs.twimg.com/media/C9zYKIHXkAE8MMw.jpg)
Citaat van: admin op 19 april 2017, 23:55:32
Had een kaartje geregeld en ben net terug van de Stoomfabriek te Dalfsen.
Heb nog even met Jan Mans en Danny de Vries gesproken.
Mans zei in zijn lezing ''Brandweer goed contact met brandweerweduwen, nu nog.''
Volgens mij loog Mans dat hij barste en eentje is er overleden hoe heeft de brandweer daar dan contact mee ?
Jan Mans kreeg de hele zaal aan het lachen om die ramp en klappen natuurlijk
De zaal was zo'n beetje uitverkocht dus Jan Mans kan op tournee.
Wat beweerde Mans nog meer zo al?
Citaat van: admin op 15 april 2017, 16:53:13
Jan Mans is een hele hoge in bestuurdersland omdat hij die ramp persoonlijk onder het kleed heeft geveegd en alle ambtenaren gehoorzamen hem.
Daarna mocht Jan Mans voor Europa rampen onder het kleed vegen. En alle glazenwassers, pers en ambtenaren staan achter hem te klappen.
Don, met respect voor jouw ervaringen en gevoelens (ik was er immers zelf/familie nooit bij!), wil ik er op wijzen dat het '
onder het kleed vegen' van (de oorzaak van) de ramp nooit alleen aan de burgemeester kan worden verweten.
De leiding van de brandweer, de gehele gemeenteraad, de minister (IBR rapport) en de cie Oosting moeten hieraan, gelet op hun wettelijke taken, hebben meegewerkt. Hij blijft wel een 'hoofduitvoerder'.
("
Er was nooit een dictator met een tekort aan beulen!")
Ik vind het persoonlijk wel pervers (
'lijkenpikkerij') dat mensen op deze wijze zich voor geld of aanzien willen presenteren; de doden en slachtoffers hebben nauwelijks verweer.
Moet het na zoveel jaren soms beter 'onder het kleed geveegd' worden?
Wellicht hebben zij (ook ex raadsleden) toch wroeging; dat maakt ze bijna menselijk ook al is het oneerlijk.
Het theater begon met een meisje van elf die de geschiedenis van Jan Mans vertelde zijn bijbaantjes en KMA achtergrond werden niet vermeld. Bijna zo niet alle ramp uitspraken van rechtbanken waren rond 13 mei.
Ze eindigde met ''Applaus voor Jan Mans '' En die kreeg me een applaus.
Daarna kwamen de hele ramp-opnames van Danny de Vries,, waarin hij doorloopt tot in de Merelstraat richting de Putterstraat waar ik woonde.
Toen kwam Danny de Vries op het podium.
Danny is een Oranje man dus hele verhalen over het koningshuis
Zijn gehavende ramp-camera ligt bij de ingang van TV-Oost.
Het geld dat Danny verdiend aan de beelden gaat naar goede doelen en kosten aan advocaten omdat RTV-Oost aanspraak maakt op de beeldrechten omdat die met een camera van TV-Oost is opgenomen, Hij noemde dat geld ''Bloedgeld''
Danny wilde niet dat de beelden voorzien werden van grappig commentaar of muziek ook mochten ze niet vertraagd worden afgespeeld.
In de Benelux mogen de beelden niet worden vertoond want Danny wil niet dat mensen uit Enschede die beelden van hem zien.
Danny is nu communicatie deskundige en hij helpt de burgemeester van Haaksbergen met het Monstertruck-drama.
Over Roombeek zei Danny: Het gaat goed met Roombeek...prachtig.''
Danny kon het einde van de voorstelling niet meemaken want hij moest de laatste trein halen naar Enschede.
In de Pauze heb ik Danny de ramp van mijn kant even uitgelegd (Bakker...containers) en dat de burgermeester dicteert en de journalisten dat citeren. Danny zei: ''We komen er nooit achter''.
Mans werd bijna vastgezet door de politie weigerde naar het bureau te komen vanwege de media.
Er kwamen twee wouten op kantoor bij Mans en zijn advocaat. Mans wist te voorkomen dat hij werd vastgezet door de politie.
Mans vond het belangrijk om zelf de onderzoekers van de ramp aan te wijzen.
Na de pauze deel twee.
@Fred,
Maar er zijn ook goeie beulen net als er goeie SS'ers en goeie ambtenaren zijn. Het zijn allemaal hulpverleners. Jan Mans is een soort oberstrurmbhantruppenfuhrer van onze koning Carnaval. Sinds Balkenende mogen onze jongens in den vreemde weer martelen. Die beulen zijn ambtenaren in functie en die mag men niet beledigen volgens de wet.
Ik geef ook niet Mans de schuld van de ramp maar aan de twee miljoen ambtenaren die zwijgen.
Heb maar een paar dingen meegemaakt met de ramp dat is in tien twintig seconden verteld en heb daar al vele ambtenaren mee beroerd gemaakt. die mensen weten nu van mij hoe de vork in de steel zit wat betreft de ramp en moeten zwijgen vanwege ambtseed een enkeling geeft mij gelijk.
Na de pauze kwam Jan Mans en het mocht niet over de schuldvraag gaan zei Renate meermaals.
Mans zei van de rampdag dat hij om 15.00 uur wijn dronk en asperges at.
Om 15.30 meer wijn lol en weet niet precies.
Chauffeur Karel komt en die weet niet wat maar er is iets in Enschede.
Met Karel rijdt hij tot de bodemkampsingel buitenste ring.
Mans dacht nog aan een vliegtuigbom want de die komt de gemeente steeds tegenin de bodem bij bouwplannen in Enschede.
Maar hij zei tegen zichzelf ''Jan wees jezelf'.''
Mans had al veel ramp geoefend.
Jan geeft nu les in vuurwerkramp.
Jan kreeg een beetje weinig slaap in het begin en Rosenthal zei tegen Mans: ''Dit gaat nog jaren duren''.
De gemeente had elke dinsdag rampcollege volgens Mans.
Na de koningin mocht niemand meer op het rampterrein komen van Mans.
Mans wilde zelf onderzoekers van de ramp aanwijzen.
Mans werd een brief getoond van ik dacht '' openbare werken'' of hij die brief van die ambtenaar kende en bijna vastgezet op het politiebureau.
Mans en zijn ambtenaren werden later door twee gasten verhoord terwijl er zes mensen achter hun zaten ze mochten die mensen niet aankijken. (Rare verhoormethode). Mans ging zijn ambtenaren trainen op dat soort verhoor waarop hij dan weer in de pers opmerkingen kreeg.
Er waren driehonderd vermisten, daar moest Mans vanaf.
De Politie Brandweer en Ambulance hadden elk afzonderlijk 21 doden geteld, dat getal gaf hij aan de pers.
''Je hebt het goed gedaan'' zei Ed van Thijn tegen Jan Mans (wat betreft dat getal 21.)
Mans zei dat hij later nog meer over van Thijn zou vertellen maar daar kwam het niet van.
Jan Mans zei dat de gemeente heel veel geld had gekregen.
En dat hij met behulp van een buurtagent iets voor twee meisjes uit een huis had gered
Mans zei dat de gemeente een parkeergarage (casino) aan het bouwen was en dat het geld op was toen kwam de ramp en bezoekers dachten dat de ramp in de bouwput van het casino was.
Mans zegt wij (hij bedoelde zichzelf) waren ook een beetje slachtoffer net als Danny.
Mans verwees nog naar de hulp van vrijwilligers.
Jan Mans zei ook nog tegen het einde: Mensen helpen zichzelf fantastisch
Mans wilde zwaargewonden bezoeken maar had ze niet gevonden ?
Mans is nu met pensioen.
Roombeek is voor Mans: ''Een plek van Ellende''.
Mans en het kind kregen geen bloemetje maar een kruid in een grote pot Ik dacht muntkruid.
En luid applaus.
Was iets 17.00 uur met de trein aangekomen in Dalfsen.
Ben toen bij ''de fabriek'' gevraagd of daar ''de stoomfabriek'' was'.
Het was slacht aangegeven mede daarom was ik zo vroeg.
De gastvrouw zei: ''Daar is vanavond het theater.'' Ik vroeg nog waar de ingang was.
Jan Mans en zijn vrouw waren er al die zaten met een ander stel te eten Hij zat met de rug naar de ingang en ik heb hem niet herkend.
Heb in het dorp een beetje koffie gedronken en een beetje gewandeld. Er staat een heel groot stadhuis voor zo'n klein dorp naast de fabriek.
Vanaf 19.00 uur was ik bij de fabriek buiten in de kou te roken, komt er een meisje (van de foto hierboven') die zegt tegen haar ouders: '' Daar zit de burgemeester te eten"' Ik dacht nog wel aan de burgemeester van Dalfsen.
Ben toen naar binnen gegaan bestelde een cola bekeek die tafel eens en het leek wel een beetje op Mans.
Jan Mans was een pizza aan het eten. Ik stapte op de tafel af en vroeg hem: ''U bent toch Jan Mans?.''
Mans beaamde dat hij Jan Mans was. Ik zei: Dat ik de ramp had meegemaakt den dat ik hem en zijn vrouw al vaker had gesproken.
Jan Mans en die vrouw naast hem knikten.
Toen vroeg ik aan Mans of hij in zijn lezing nog ging uitleggen waarom defensie dat hele rampgebied in een paar dagen in rook heeft doen oplossen. Mans zei daarop: ''Ik dacht het niet''. Toen heb ik Jan Mans nog iets gezegd ben vergeten wat, maar hij reageerde ze schaapachtig lachend de vermoorde onschuld zonder iets te zeggen of te antwoorden.
Heb Mans toen eet smakelijk gewenst.
In de pauze kwam ik Jan Mans op de WC tegen.
Heb hem daar gezegd dat hoe meer bloed je aan je handen hebt hoe meer promotie je maakt. En dat hij om alles lachte en dat hij een echte topbestuurder was.
Na afloop verdween Mans achter de schermen, had graag even met Renate gesproken maar die bleef steeds achter de schermen.
Mochten er wel vragen gesteld worden en is dat ook gebeurd?
We zijn het gewend dat de verantwoordelijk en aansprakelijk burgemeester liegt en bedriegt en goede sier maakt over de rug van slachtoffers.
Toen Mans zo mooi praatte over de brandweerweduwen en hun nazorg dacht ik maar goed dat die brandweerweduwen niets weten van zijn optreden die hadden vast iets geroepen en ik dacht die brandweerweduwen draaien zich om in hun graf maar ze zijn nog niet allemaal overleden behalve eentje. Ook ik heb niets gezegd gedurende de gehele voorstelling, en was druk met aantekeningen maken.
Toen de zaal leegliep op het einde stond er een personeelslid bij de deur, ik zei tegen hem ''Die hele zaal lach plat van het lachen''. Het personeelslid knikte en lachte vriendelijk. Ik zei hem: '' Maar de hele ramp was niet grappig.''
Er hing een poeplucht misschien vanwege de nieuwbouw naast ''de fabriek'' Je kon de poeplucht op het station nog ruiken.
De zaal was ijskoud de verwarming was defect en er waaide kouwe wind .
Mijn laatste aantekenen zijn: Renate, stink,t kou,d geen schuldvraag.
Danny had het over giro 555 maar hij bedoelde 777 heb hem daar niet op aangesproken.
Danny zei tegen mij dat hij het voorprogramma van Jan Mans was.
Ook Danny Heb ik vaker gesproken Danny houdt net als Jan Mans en zijn vrouw heel goed zijn mond dicht. Heb ook aan Danny gezegd dat de burgemeester (Mans) dicteert en dat de pers dat citeert (daarmee doel ik ook op Danny.).
Het elfjarige kind zei steeds bij de inleiding dat de ramp een mysterie was
Was nog wat vergeten had nog meer aantekeningen.
Mans raakte een beetje in paniek toen het over vermisten ging de media had het steeds over driehonderd vermisten toen hij het getal 21 doden aan de pers had gegeven is er niet meer over de driehonderd vermisten gesproken.... ''censuur'' zo noem ik het.
De Duitse pers had de getallen van de vermisten en die hadden de lijkwagens geteld Mans heeft er toen voor gezorgd dat de menselijke resten voortaan in geblindeerde busjes werden vervoerd.
Dan heeft Mans het over ''Dapper en Nazorg, van alle instanties en het leger. En toen kwam pas de brandweer.
(Over de dode burgers geen woord.)
Wat betreft de 4 overleden spuitgasten en hun weduwen
Mans zei iets in de trant van ''Communicatie verband close met weduwen die worden gekoesterd en blijven lid van het korps''
.
Citaat van: sylvius op 20 april 2017, 16:45:20
Mochten er wel vragen gesteld worden en is dat ook gebeurd?
Schuldvragen met betrekking op Jan Mans waren uit den boze daar wees Renate meermaals op, daarom werd het publiek niets gevraagd misschien. Als ik naar theater kijk verwacht ik niet om iets te mogen vragen. Gelukkig had ik Mans voor de voorstelling al wat gevraagd.
Maar hij mag niet antwoorden want hij is nog altijd verdachte in die ramp.Voor de rest hele aardige mensen die Jan Mans zijn vrouw en Danny. Lijkt wel een slechte filmtitel ''300 vermisten'' maar dat lost Jan Mans op dan zijn ineens 300 vermisten niet belangrijk meer ?
Ik zag de lezing van Jan Mans universitair onderwijs daar vraagt de decaan ook niet aan een klas van honderden; ''Zijn er nog vragen ?
Toen Danny zei dat hij niets van dat bloedgeld wilde moest ik aan Mans en zijn ambtenaren denken die allemaal maar wat graag van datzelfde bloedgeld leven.
Bij de lezing had men het niet over explosies laat staan detonaties. Deze keer was de ramp iets van ontploffingen of ontploft. (Mans noemde vlak na de ramp de gebeurtenissen ''Een Plofje''.)
Ik heb het woord explosie of detonatie tijdens de hele lezing niet gehoord dat was misschien net als de schuldvraag taboe of het ligt aan mij.Danny wil niet dat men in de Benelux die beelden ziet
De fabriek in Dalfsen had zeker geld zat voor een paar lessen vuurwerkramp van twee deskundigen dit in tegenstelling tot Enschede.
In het plaatselijk cafe wist men dat jan Mans vanavond optrad in de fabriek.
De ramp heeft een open einde, de rechtszaken lopen nog steeds tot Mans weer wat mensen mag aanwijzen die hem en de ramp onderzoeken.
Ben een boel wijzer geworden van een paar uurtjes lezing.
Om er maar een paar woorden tegenaan te gooien ik ben sprakeloos.
geschokt geschrokken en verbijsterd.
Wat de zaal ervan vond weet ik niet maar de zaal was vol ík zag ze een beetje als ramptourristen en sensatiezoekers ze konden goed klappen op precies het juiste moment of lachen en dan was het weer muisstil.
Er werd maar een paar keer gelachen maar dat bleef niet leuk voor mij.
Het was leuk dat Mans een weddenschap had lopen sinds zijn studenten tijd dat hij burgemeester van Amsterdam zou worden maar nu is zijn goeie hulp Rosenthal daar gemeente secretaris, dat was grappig volgens Mans.
Ben nog een stukje aantekeningen vergeten ik moest even zoeken waar ik ''HAHA had geschreven.
Mans moest voor het eerst janken bij de beelden van de Twin Towers daar kwam de emotie van de ramp pas bij hem los en kon hij voor het eerst om de ramp in Enschede huilen.
Dan begint Mans over ''Die mooie tocht'' 'Hij begon over een verhaal van de koning en de ministers die boven het muziekcentrum zitten te wachten een huurling van het koningshuis vertelde hoe de groep moest lopen precies volgens protocol. Toen ze buiten waren zei Mans tegen de ministers: ''Meng u onder de mensen'' En zo raakte Mans alle ministers kwijt. Dat bracht Jan Mans wel grappig. HAHA. koning Alexander wilde naar het bloemenmonument maar dat mocht niet van Jan Mans anders zouden ze nooit op tijd in het volkspark zijn. Dus Jan Mans stuurt ook onze koning zoals het Jan Mans blieft. Dat was een leuke afsluiting opdat iedereen met een goed gevoel huiswaarts keert.
Renate is journaliste die moet dus haast wel een opname hebben van de lezing. Ik heb hierboven het woord ''close'' gebruikt dat heeft Jan Mans niet gezegd was alleen om aan te geven waarover Jan Mans deze keer raaskalde volgens mij. Neem maar van mij aan dat het daar nog erger was dan ik me voor kan stellen.
http://www.dedalfsermarskramer.nl/vuurwerkramp-voor-het-voetlicht-in-de-stoomfabriek/
Citeer
Vuurwerkramp voor het voetlicht in de Stoomfabriek
H. K. 21 april 2017 Algemeen, Cultuur, Homepage
07 Jan Mans
DALFSEN – In theater De Stoomfabriek vertelden afgelopen woensdagavond Danny de Vries en Jan Mans over de Vuurwerkramp op 13 mei 2000 in Enschede.
Nadat de elfjarige Carmen op een uitstekende wijze de oud-burgemeester van Enschede introduceerde, sprak presentatrice Renate Wennemars voor de pauze met Danny de Vries. Hij was destijds radioverslaggever van RTV Oost en filmde daarnaast met enige regelmaat.
Zo ook op deze zonnige zaterdagmiddag. Hij maakte destijds de eerste videobeelden van het begin van de ramp. Die beelden gingen de hele wereld over, wat voor hemzelf leidde tot vele contracten en telefoontjes. De duizenden euro's die hij ermee verdiende, zijn teruggestort aan allerlei aan de ramp gerelateerde goede doelen, zoals de opvang van vermiste dieren.
Na de pauze ging Renate met de oud burgemeester van Enschede, Jan Mans, in gesprek. Waar was de burgemeester ten tijde van de eerste ontploffing? Hij wilde contact leggen met de meldkamer van brandweer en politie, zo vertelde hij, maar kreeg maar geen contact. Rijdend in de auto zag hij een enorme zwarte rookwolk boven zijn stad uitstijgen. In eerste instantie gingen zijn gedachten uit naar de Vredestein-bandenfabriek, maar naarmate hij de buitenste ring van de wijk Roombeek naderde, zag hij de enorme chaos. Samen met zijn vrouw zijn ze rennend over de Markt in Enschede naar het gemeentehuis gegaan om zich te laten informeren en direct aan de slag te gaan om orde proberen te scheppen.
Nog jarenlang gingen de raadsvergaderingen en vele bijeenkomsten over de nasleep van de vuurwerkramp. Ook vanuit de Veiligheidsregio IJsselland werd 's avonds een compagnie met brandweervoertuigen geleverd. Vanaf de parkeerplaats bij de IJsselhallen vertrokken honderd brandweerlieden uit diverse gemeenten. Eén van die eenheden kwam uit Dalfsen: zes vrijwilligers zijn naar Enschede geweest en zijn de eerste nacht ingezet in het rampgebied. Met al deze details ontrolde zich een boeiende avond in een volle Stoomfabriek.
Foto: Marcel van Saltbommel.
(http://www.dedalfsermarskramer.nl/wp-content/uploads/2017/04/07-Jan-Mans-1024x514.jpg)
http://www.burgemeesters.nl/files/File/Crisisbeheersing/interviews/Mans.pdf
1
JAN MANS, oud-burgemeester gemeente Enschede
'Als burgemeester hoor je geen zwakheid te
tonen, maar het is één aaneenschakeling van
momenten van zwakheid'
De vuurwerkramp van zaterdag 13 mei 2000 kost 22 Enschedeërs het
leven. Bijna duizend mensen lopen verwondingen op, waavan een groot
aantal met blijvend letsel. De materiële schade van de enorme explosie
bedraagt bijna een half miljard euro. 500 woningen worden verwoest of
onbewoonbaar en een veelvoud aan woningen loopt flinke schade op. Jan
Mans leidt van de rampenstaf van de grootste crisis sinds de Bijlmerramp.
Een terugblik met het boegbeeld van de vuurwerkramp over de impact van
de ramp en de crisis na de crisis.
Er gaat geen dag voorbij dat Jan Mans niet terugdenkt aan de dertiende
mei, de dag van de vuurwerkramp. Inmiddels heeft hij zijn verhaal meer
dan vijftig keer verteld voor groepen van wisselende samenstellingen.
Collega-burgemeesters, gemeentesecretarissen, voorlichters en studenten
hebben van hem uit eerste hand vernomen hoe het is om als burgemeester
van het ene op het andere moment aan het hoofd van een immense
rampenbestrijdingsorganisatie te staan. 'Het verhaal van de chaos van die
eerste uren is genoegzaam bekend. Tot op heden is de nasleep van de
ramp, het moment dat de tv-ploegen uit Enschede vertrekken en Enschede
weer van de Enschedeërs is, onderbelicht gebleven.' Het gesprek richt zich
daarom op de nasleep van de ramp. Maar alvorens daarop in te gaan, laat
Mans toch nog de belangrijkste lessen uit die eerste dagen in sneltreinvaart
langskomen.
Oefenen
'Als burgemeester heb ik met regelmaat geoefend. Voor een deel vraag je
je bij oefeningen af wat het nut ervan is, omdat het vaak op hetzelfde
neerkomt. Het is de geëikte LPG-tank die ontploft of de bus met
schoolkinderen die kantelt. Je denkt het allemaal onder de knie te hebben.
Totdat je bij de ramp pas merkt hoe belangrijk die oefeningen zijn geweest
als je voor de werkelijke vraagstukken wordt gesteld. Ik heb ontzettend
veel van de lessen in praktijk gebracht. Ondermeer de les dat je als
opperbevelhebber tijdens een ramp veel tegelijkertijd moet doen. Het is je
belangrijkste taak om zo goed en zo kwaad als het gaat enige orde in de
chaos aan te brengen. En dat is
"a hell of a job"
. Ook de voorlichtersrol is
een belangrijke rol die in zo'n rampsituatie moet worden ingevuld. Mensen
hebben recht op informatie. Er moet via de media ook iets uitgestraald
worden. Zo van: vertrouw erop dat uw overheidsdienaren hun uiterste best
doen om alles in goede banen te leiden. Chaos is niet gediend met
onduidelijkheid.'
Als Mans terugblikt op de trainingen en oefeningen die hij in zijn loopbaan
als burgemeester heeft ondergaan, zijn hem drie adviezen het meest
bijgebleven. 'Op de eerste plaats: tijdens de Bijlmerramp hield
burgemeester Van Thijn zijn persconferenties altijd om vijf voor zes en
nooit om vijf over zes, altijd om vijf voor zeven en nooit vijf over zeven.
Als je dat doet, dan ben je er van verzekerd dat je de
lead
hebt in de
nieuwsbulletins van het hele uur. Zorg dus dat als je een boodschap hebt
over te brengen, je altijd om vijf voor zes in die persconferentie zit. In mijn
achterhoofd had ik dat opgeslagen en toegepast bij de vuurwerkramp. Het
2
tweede advies luidde: wees, als je persconferenties geeft, met name in
rampsituaties, altijd duidelijk, klip en klaar. Denk digitaal, spreek digitaal
en zorg dat je datgene wat je kunt zeggen ook met overtuiging over kunt
dragen. En zeg ook wat je niet weet. Zeg dan dat je het zult opzoeken en
er op terug komt. Ga er niet omheen draaien. Wees helder. De relevantie
bleek uit een video-opname van een rampoefening in het Rijnmondgebied.
We zagen dat de burgemeester iets bekend moest maken. Hij kreeg een
papier in de handen gestopt en zei eigenwijs: "Dat heb ik niet nodig". En
toen begon hij een verhaal met veel omhaal en aarzelingen en veel "eh's"
en "ah's", waarop de reporter het papier uit zijn handen pakte en voor de
microfoon zei: "De burgemeester probeert te zeggen..." We lachen er om,
maar het is informatie die wezenlijk is, en die je positie en
geloofwaardigheid kan maken of breken. Advies drie werd gebaseerd op
het optreden van de burgemeester tijdens de Cinduramp in Uithoorn in
1992. Op een tape zagen we dat een reporter aan de burgemeester vroeg:
"Heeft u het rampenplan in werking gesteld?" "Ja", zei deze. "Nee",
gebaarde de brandweerman naast hem. Heel pijnlijk was dat, het gezag
van de burgemeester was direct van tafel. Hij werd vervolgens mee naar
buiten getroond, achter hem zag je beelden van de puinhopen. Vraag van
de reporter: "Burgemeester, heeft u alles onder controle?" En terwijl hij
bevestigend antwoordt, is er een enorme klap en zie je een rookwolk
opstijgen. Je bent op dat moment je hele gezag kwijt. Waarom vertel ik dit:
omdat ik uit ervaring kan zeggen dat het belangrijk is om naar buiten toe
een beeld uit te dragen dat je er bent. De mensen moeten er op kunnen
rekenen dat je de dingen doet die je moet doen en dat je een bepaald
soort rust weet te brengen in de chaos om je heen. Dat heb ik zo goed en
zo kwaad als dat ging toegepast in Enschede.'
Persmuskieten
Het heeft Mans met name verbaasd hoe de relatie met de pers is
veranderd gedurende de vuurwerkramp. 'Als mij één ding duidelijk is
geworden, is het wel de les dat je onder die omstandigheden van de pers
moet houden. Journalisten worden in oefeningen doorgaans afgeschilderd
als de "permuskieten", maar in een ramp heb je ze keihard nodig. De pers
is het kanaal waarlangs de informatie naar de bevolking gaat. Ook al kun
je sommige representanten misschien vierendelen, blijf van ze houden.
Bouw regelmaat in, faciliteer de pers, respecteer de deadlines en stel ze
niet voor verrassingen. Koester met name ook de regionale pers. Je moet
je blijven realiseren dat je eigen inwoners, de slachtoffers en gedupeerden,
in onze situatie, naar RTV Oost kijken en niet naar CNN. Met hen moet je
verder als alle andere media weer zijn vertrokken.'
Ook over de organisatie van de persconferentie zelf heeft Mans nog de
nodige concrete tips. 'Laat, net zoals in Amsterdam na de moord op Van
Gogh gebeurde, iemand anders de persconferentie leiden en doe dat niet
zelf. Verlaat ook na afloop op juiste wijze de zaal en voorkom dat de
burgemeester zich eerst door de meute journalisten moet banen voor hij
bij de uitgang is. Zet ook een tolk in als dat nodig is en ga niet zelf in een
andere taal brabbelen. Je loopt op de toppen van je kunnen en je kiest
onder die omstandigheden makkelijk de verkeerde woorden of begint te
stamelen als je in een vreemde taal moet spreken.'
Complottheorieën
Als Jan Mans over de vuurwerkramp spreekt komt hij naar voren als een
man die weinig woorden en beslissingstijd nodig heeft. 'Ik heb wel eens
gezegd dat ik voor het eerst van mijn leven op mijn intuïtie heb gevaren.
Dat wil zeggen, een beetje ervaring, een beetje leeftijd, een beetje geluk,
3
en de combinatie van die dingen. Mijn broers en zussen zagen een Jan
Mans op TV waarbij ze zeiden: "Ja, dat is onze Jan". Het zit dus
waarschijnlijk ook een beetje in je. Wat mensen willen in zo'n situatie van
chaos is dat iemand de
lead
neemt. Al loop je de verkeerde kant uit, maar
straal de overtuiging uit dat je de
lead
hebt. Of je dat kan leren, dat weet
ik niet. Ik denk wel dat je mensen bewust kunt maken van het feit dat
iedereen naar ze kijkt,' spreek Mans met overtuiging uit. 'Je moet varen op
je eigen maatstaven. Ik denk dat je dat wel kunt overdragen.'
Tegelijkertijd betekent de intuïtieve manier van besluitvorming niet dat Jan
Mans in die dagen nooit onzekerheid heeft gevoeld. 'Ik heb ook mijn
onzekere momenten gehad en mezelf de vraag gesteld: heb ik het wel
goed gedaan. Dan heb ik het niet zozeer over de onzekerheid rond de
afhandeling van de ramp, maar over de voortdurende en toenemende
confrontaties in de weken en jaren na de ramp. Mensen die specifiek hun
aandacht op de burgemeester richten. Het is wellicht niet een
haatcampagne maar wel een zekere mate van achterdocht die in mijn
richting kwam. In hun optiek ben ik toch degene die iets te maken heeft
gehad met de oorzaak van de ramp. Het uit zich dan bijvoorbeeld in de
complottheorieën die na een crisis ontstaan. Je weet dat je je er niet druk
over moet maken, maar toch doe je dat wel', waarschuwt Mans. 'De
theorieën en insinuaties vreten aan je. Onderschat dat niet, onderschat dat
niet. Daarbij speelt mee dat een ramp als de vuurwerkramp nooit echt
wordt afgesloten. Elk jaar is 13 mei niet alleen een dag van herdenken,
maar ook een dag waarin de pers over je heen valt en de oude
complottheorieën weer een nieuwe impuls krijgen.'
'Er zijn twee groeperingen', vertelt Mans. 'Het zijn enerzijds de mensen die
de complottheorieën naar boven brengen en anderzijds de mensen die de
brandweer beschuldigen van fouten. Als zoiets keer op keer politiek weer
wordt opgerakeld is dat heel vervelend en heel indringend. Ik zat
regelmatig met het vraagstuk te worstelen.' Ondanks zijn geloof in het
onafhankelijk onderzoek en het vertrouwen in justitie merkt Mans dat de
complottheorieën ook hemzelf soms aan het twijfelen hebben gebracht.
'Ongemerkt ga je zelf ook twijfelen of er toch niet een kern van waarheid in
het verhaal zou kunnen zitten. Het kan heel indringend zijn, zeker ook in
de contacten met het brandweerkorps en de weduwen van de omgekomen
brandweermannen. Je bent op die momenten heel alleen en heel eenzaam.
Niemand die zich er op dat moment nog echt mee bezighoudt. Het komt
helemaal aan op de burgemeester.'
Herdenkingen
Tegelijkertijd merkt Mans dat hij na verloop van tijd ook immuun begon te
worden voor alle mogelijke verhalen over de oorzaken van de ramp. 'De
vraagtekens die iedere keer worden neergezet, worden op een gegeven
moment zo irritant dat je ook een soort muur om je heen probeert te
bouwen. Dat merkten wij in het college van B & W ook. Dan werd er even
niet meer over de vuurwerkramp gesproken. Maar ik heb het ook bij
buitenstaanders gemerkt. Er is een verschil tussen de mensen die de ramp
hebben meegemaakt en de mensen die het niet hebben meegemaakt. Bij
de mensen die het niet van nabij hebben ervaren ontstaat na verloop van
tijd ook de nodige wrevel. Dan krijg je blikken van "daar heb je die ouwe
zeur weer". Dat zijn signalen van 'rampmoeheid' waar je alert op moet zijn
en voor moet oppassen. Het kan tegen je werken.'
De vuurwerkramp laat Mans ook vijf jaar na dato niet los. 'Het was moeilijk
om te moeten nadenken over de herdenkingen en hoe we die elk jaar vorm
4
zouden geven.' Mans stelt een paar vragen, zonder een antwoord te
verwachten. 'Moet je in de nieuwe wijk Roombeek nog herdenkingen
houden? Heeft de herdenking een vorm waarbij iedereen zich gelukkig
voelt? Wordt de herdenking niet bezwaarlijk voor mensen die in de buurt
wonen en nooit iets met de ramp van doen hebben gehad? Hoelang moet
je als gemeente de Belangenvereniging Slachtoffers Vuurwerkramp
Enschede in standhouden? Moet je dat blijven steunen? Als gemeente
zouden we het goed hebben gedaan wanneer de belangenvereniging
zichzelf ophief. Dergelijke vragen komen uiteindelijk allemaal bij mij als
burgemeester terecht.'
Mans komt te spreken over de emotie van de herdenkingen. 'Vorig jaar
hebben wij de herdenking samen met de wethouders gedaan. We waren
opnieuw onder de indruk en hadden allemaal weer een prop in de keel.
Terwijl we onbevangen naar de herdenking gingen beleefden wij alles
opnieuw. Dan blijkt wederom dat de ramp iets heel indringends is geweest.
Het vreet aan je en het beroert je ziel.' Bij de herdenking van 2005 heeft
Mans voor het eerst verstek laten gaan. 'Ik ben dit jaar voor de eerste keer
niet bij de herdenking geweest. Ik heb bewust die keuze gemaakt omdat ik
vond dat na mijn vertrek uit Enschede mijn opvolger daar moest zijn. Die
moest er kunnen staan en geen last van mij hebben. Anders gaat de
camera toch naar je toe. Ik ben wel de dag erna naar het monument in
Roombeek geweest. Dan spelen al die dingen weer door je hoofd en
realiseer je dat het vijf jaar na dato nog niet over is.'
Impact
Dat de impact van de vuurwerkramp voor hem persoonlijk groter is dan hij
in eerste instantie vermoedde is voor Mans een van de redenen om het
Bestuurlijk
Netwerk
Crisisbeheersing
te
starten.
'Burgemeesters
onderschatten volgens mij de impact van crises. Ik vind dat we erover
moeten praten en een forum moeten hebben waar je dit soort ervaringen
kwijt kunt.' Mans merkt bij (oud-)collega's dat er behoefte bestaat om
ervaringen uit te wisselen. 'Ik merk bij hen vaak dat ze beginnen met een
verhaal als "ik heb dan wel niet meegemaakt wat jij hebt meegemaakt,
maar", om vervolgens een verhaal te beginnen over iets dat bij henzelf is
voorgevallen. Dan blijkt dat ieder van ons wel eens wat heeft meegemaakt,
maar we het als beroepsgroep nauwelijks met elkaar delen. Als
burgemeester hoor je geen zwakheid te tonen, terwijl een crisis juist één
aaneenschakeling van momenten van zwakheid is. Daar mogen wij best
nadrukkelijker voor open staan.'
Tot op heden heeft Mans vooral contact gehad met mensen uit Enschede
die op een vergelijkbare, intense manier de vuurwerkramp hebben beleefd.
'Mijn vrouw is een keer mee geweest toen ik in Straatsburg bij de Raad
voor Europa over de ramp heb verteld. Ze zei tegen me: "Ik heb je bezig
gezien. Je kunt erover praten. Het zou goed zijn als je iets organiseert voor
mensen die direct of indirect met de vuurwerkramp zijn geconfronteerd."
Zo kreeg ik een brief van een mevrouw, die zich intensief bezig had
gehouden met de afwikkeling van verzekeringen. Die is vanuit dat
perspectief indringend met de slachtoffers bezig geweest. Een andere
dame kwam ik tegen die mij vertelde dat zij mij had begeleid toen ik de
gewonden in het ziekenhuis heb bezocht. Zo zijn er heel veel mensen die
op verschillende manieren allemaal nog met vergelijkbare ervaringen
worstelen.'
Terugblikkend heeft Mans onderschat wat het effect was van het feit dat hij
als burgemeester het boegbeeld van de ramp werd. 'Je realiseert je maar
5
ten dele dat het doorwerkt in àlles wat je doet. Je wordt als burgemeester
en boegbeeld gezien in het kader van het leiding geven aan de crisisstaf,
het overeind blijven in de chaos, het bezoeken van de begrafenissen, de
herdenkingen, het bezoeken van gewonden, álles wordt geduid in het
kader van je boegbeeldfunctie. Dat heb ik mij in die dagen niet
gerealiseerd. De indringendheid waarmee de ramp je achtervolgt heb ik
echt onderschat. Bij mijn schitterende afscheid - je kunt het je niet mooier
voorstellen - stormt er een woedende man binnen die mij verwijt dat ik
weliswaar een onderscheiding heb gekregen, maar de explosie niet heb
voorkomen. De vuurwerkramp blijft, iedere keer opnieuw en op
onverwachte momenten, heel indringend aanwezig.' Naarmate de tijd
verstrijkt wordt Mans ook geconfronteerd met de heftigheid van reacties.
Het achtervolgt Mans zelfs tot aan zijn functie als waarnemend
burgemeester in Venlo, als een van de raadsleden een vervelende e-mail
rondstuurt waarin weer wordt gewezen op Mans' positie in Enschede. 'Dat
doet wel wat met je hoor. Je wordt er een beetje schichtig van als je niet
oppast. Het spul lag vanaf 1979 bij S.E. Fireworks en ik ben in 1994
burgemeester geworden. Er worden nog steeds verwijten en insinuaties
gemaakt. Dan denk ik "hou nou toch een keer op met dat soort stomme
verhalen." Maar het raakt me nog steeds.'
Brandweervrouwen
Mans heeft zich de afgelopen jaren met speciale aandacht ontfermd over
de weduwen van de brandweermannen die bij de vuurwerkramp zijn
omgekomen. 'Binnen het college hebben wij een aantal taken verdeeld.
Ieder van ons had extra aandacht voor drie gezinnen, echtgenoten of
nabestaanden. Ik heb op mijn verzoek de 'brandweerweduwen' - hoe gek
dat ook klinkt - in mijn portefeuille gekregen. Ik besteedde dus extra
aandacht aan die gezinnen.' Ieder contact vulde de burgemeester op zijn
eigen wijze in. 'Wij hebben bij de brandweer zorgvuldig aan begeleiding
gedaan. De begeleiders rapporteerden mij. Als er wat was, dan belde ik op,
ging ik langs, of kwamen ze bij mij een kopje koffie drinken. Een keer per
jaar gingen we een avond met de vieren brandweerweduwen uit eten.'
Mans herinnert zich nog goed dat het in het begin wat stroef verliep, maar
uiteindelijk kijkt hij er met voldoening op terug. 'Ik heb de vrouwen ook
duidelijk gemaakt waarom ik in 2005 niet naar de herdenking zou komen.
In eerste instantie begrepen zij het niet. Maar later zijn ze met drie grote
flessen Jonge Klare naar mijn afscheidsreceptie gekomen. Dat was voor mij
een enorme steun in de rug. Het is hartverwarmend als ik naar die mensen
toe ga. Dit is, ook voor de bestuurder, een wezenlijk proces in de
afhandeling en de nasleep van de ramp.' Het proces van begeleiden is niet
eenvoudig. Zo heeft Mans de zorg over een gezin van een wethouder
overgenomen, die vastliep in de begeleiding. 'Ondanks de goede wil van
beide kanten verliep de communicatie tussen de wethouder en de familie
niet goed. Toen kreeg ik signalen van "Dit wordt een drama", waarna ik me
meer heb bezig gehouden met die familie. Je moet in dit soort situaties
uiterst zorgvuldig omgaan met de processen en gevoeligheden die er over
en weer liggen.'
Bedreiging
De impact van de ramp uit zich ook op andere fronten. Vlak na de
vuurwerkramp wordt Mans na bedreigingen drie en een halve week
beschermd. 'Het is een minder bekend aspect van de vuurwerkramp
geweest. Toch denk ik dat het goed is dat het te vertellen, omdat het een
consequentie is van het feit dat je als boegbeeld zichtbaar bent.
Bedreigingen gebeuren en daar moet je ook mee om zien te gaan.' Mans
vertelt over een man die drie of vier dagen na de ramp met een groot mes
6
in de hal van het stadhuis verschijnt. 'Hij stond achter mij en probeerde
mij te raken. Ik stond er met mijn rug naartoe en heb het helemaal niet
gemerkt. Het was een Turkse man, die slachtoffers te betreuren had. Ik
was daar volgens hem de schuld van.' De volgende dag staat Mans'
rechterhand voor zijn deur. 'Hij vertelde dat ik vanaf dat moment
beschermd werd in opdracht van Binnenlandse Zaken en premier Wim Kok.
Mijn eerste reactie was "En mijn vrouw dan?". Dat waren ze even vergeten.
Achteraf bleek dat toch niet zo te zijn, want mijn vrouw had al een
telefoontje gehad van iemand die naar haar maten vroeg. Je kunt je het
gesprek voorstellen. "Hoezo wilt u mijn maten weten?" en "Dat moeten wij
weten voor het kogelvrije vest". Vervolgens zijn er dag en nacht vier
mensen om je heen. Mijn vrouw en ik zijn er redelijk laconiek mee
omgegaan. Na drie weken zijn we twee dagen in een hotel gedoken om
even bij te slapen. Toen mijn vrouw een badpak wilde kopen gingen er
twee van die kerels mee. Die volgden ons overal. Ook naar Albert Heijn.
Dat is even wennen.'
Burgemeester Mans ziet het als een waardevolle ervaring dat ook zijn
vrouw een belangrijke rol in de afhandeling van de crisis heeft gespeeld.
'De partner van een burgemeester blijkt vaak een functionele rol te spelen
in de crisis. In de eerste uren van de vuurwerkramp heeft ze operationeel
meegedraaid. Later is ze met mij bij de begrafenissen aanwezig geweest
en hebben we de zwaargewonden in het ziekenhuis bezocht. Ik heb het als
een steun ervaren dat het thuisfront ook zo intensief met de ramp is
omgegaan. Zeker door de bedreigingen wordt het thuis heel concreet wat
het betekent om onder deze omstandigheden burgemeester te zijn.'
Wederopbouw
De wederopbouw is volgens Mans een positief onderdeel van het
verwerkingsproces geweest. 'Het wederopbouwproject is door het College
van Burgemeesters en Wethouders nadrukkelijk onderdeel gemaakt van de
nafase. Het is een project geworden waar we met de bewoners om de tafel
zijn gaan zitten en elke keer opnieuw nadachten hoe we gezamenlijk de
wijk weer vorm wilden geven.' Mans vindt het een aanrader om de
bewoners op die manier nadrukkelijk bij de herbouw te betrekken. 'Het is
een proces waarbij je ook stoom kunt afblazen. Je kunt tegen elkaar
zeggen wat je mooi vindt en wat niet, wat er moet komen en wat niet.'
Mans realiseert zich dat dit proces niet na elke crisis mogelijk is. 'Ik zou
niet weten hoe Welschen na de Herculesramp iets aan wederopbouw had
kunnen doen. Maar ongetwijfeld heb je onder die omstandigheden weer
andere waardevolle projecten die je in de nafase kunt betrekken.'
Het hele wederopbouwproces heeft Mans als zeer positief ervaren. Wel
realiseert hij zich dat er ook kantekeningen zitten aan het feit dat de
wederopbouw zo nadrukkelijk als nafase-project is aangepakt. 'Onder druk
van de omstandigheden hebben wij geopperd dat alle bewoners terug
moeten kunnen naar hun oude wijk. Dat was een soort terugkeergarantie.
We zijn zelfs zover gegaan dat we één wijk helemaal hebben hersteld op
de wijze zoals het ooit oorspronkelijk tot uitdrukking kwam. Het was voor
Mans een dilemma, om enerzijds recht te doen aan de emoties van
slachtoffers en anderzijds een wijk neer te zetten die een normale rol
speelt in de Enschedese gemeenschap. 'We bouwen een wijk voor de
komende vijftig jaar, een komende generatie. Het is niet alleen een wijk
voor slachtoffers van de ramp van 13 mei 2000. Het lijkt heel hard, maar
wanneer je er op bestuurlijke afstand naar kijkt is dat wel de consequentie
van de keuzes die we gemaakt hebben.'
7
Draad oppakken
Na de ramp heeft Mans moeite om weer rampenoefeningen te houden.
'Gemeentesecretaris Arjan van Gils en ik hebben na de ramp tegen de
loco's gezegd dat zij maar moesten gaan oefenen. Het ging ons met name
om de loco-secretaris en de vierde of vijfde loco-burgemeester die normaal
gesproken niet zo snel aan de beurt zouden komen. Wij hadden het zelf
wel even gehad met het draaien van de oefeningen.' Als vervolgens bij de
Vredesteinfabriek in Enschede brand uitbreekt, krijgen Van Gils en Mans de
deksel op hun neus. 'Arjan van Gils belde mij en zei dat het helemaal fout
zat. We gingen naar het crisiscentrum, waar we met onze linkerpink de
crisis hebben aangestuurd totdat bleek dat alles verkeerd ging. De
voorlichting verliep verkeerd. Sleutels konden niet worden gevonden. Alles
ging fout.' Grinnikend vertelt Mans dat het dus ook voor een
doorgewinterde crisis manager noodzakelijk is om alert te blijven. 'Als de
vuurwerkramp zich vandaag voor zou doen zou alles wéér anders lopen.
Een aantal patronen blijft natuurlijk wel gelijk, maar er zullen ook altijd
dingen zijn die anders lopen. Al is het alleen al omdat je met mensen te
maken hebt. Het afbreukrisico is te groot om te denken dat je het wel even
oplost op basis van je ervaring. Iedere ramp is wat dat betreft anders. Dus
blijf alert.'
Mans' boodschap aan collega-burgemeesters is dan ook om bij de selectie
van een loco-gemeentesecretaris en loco-burgemeester nadrukkelijk
rekening te houden met de crisisbeheersingsaspecten van hun functie. 'De
loco-secretarissen worden niet op hun crisismanagementkwaliteiten
geselecteerd. Terwijl zij in een ramp een ongelooflijk belangrijke rol spelen
in de vervanging van de gemeentesecretaris. Benut kleinere crises als een
grote brand om te testen of je organisatie en mensen op scherp staan en
gebruik die omstandigheden om te kijken hoe de loco-burgemeester en
loco-gemeentesecretaris het doen.'
Maar niet alleen de loco's, veel burgemeesters zijn zich volgens Mans nog
onvoldoende bewust van het feit dat crisisbeheersing een belangrijk
onderdeel van hun eigen vak kan zijn. 'Wanneer gebeurt er nou een ramp?
Ik ben nu 23, bijna 24 jaar, burgemeester en ik heb een keer een rampje
meegemaakt toen het gas, water en licht allemaal tegelijkertijd uitvielen.
En ik heb één keer een crisis meegemaakt met het in brand steken van
auto's, de Miro-rellen. In Enschede (1996) hebben we een oplopende
spanning gehad met autocrossen. Er kwamen honderden mannen naar het
Miro-terrein, vandaar ook de naam Miro-rellen. Uiteindelijk is er een auto
gestolen en in brand gestoken, waardoor de hele Miro in brand dreigde te
gaan. Na de ME-charges is de week crisis beëindigd. Ineens word je relatief
beroemd, want er komen camera's op je af. Maar ik heb ook gedacht dat
een echte, grote ramp mij niet zou overkomen.'
Ingevlogen hulp
In de crisisbeheersing zijn twee dingen belangrijk volgens Mans. 'Ten
eerste moet je elkaar kunnen vertrouwen.' Vanuit een basisvertrouwen zijn
Mans en zijn partners in de crisis naar elkaar toe gegroeid. 'Daaropvolgend
moet een burgemeester ook kunnen zeggen: "jij valt even om vandaag, ga
maar naar huis". Wat ik in een normale situatie nooit heb gedaan, maar
wat nu wel gebeurde. Ik heb mensen om mij heen gehad, die ik voor die
tijd laag inschatte, maar torenhoog zag groeien. Ik kreeg heel veel
vertrouwen in ze, omdat ze drie, vier keer de goede dingen deden en
merkte dat ik daar iets aan over kon laten. Arjan en ik bespraken met
elkaar af wie wij in de nachtelijke uren zouden inzetten en wie er overdag
8
aan het werk zou gaan. Het is wel goed om de kwaliteiten om je heen te
kennen en daar in je planning gebruik van te maken.'
Mans waardeert de ingevlogen deskundigheid van het COT tot op de dag
van vandaag. 'Ik heb veel steun gehad aan Uri Rosenthal en Erwin Muller
van het COT. Zij hebben mij op het rechte pad gehouden. Ik dompelde
onder in verdriet. Ik ging helemaal mee met de brandweer, het begraven,
etcetera, want ik vond dat het moest. Totdat Uri Rosenthal mij erop wees
dat ik voor de buitenwereld te weinig zichtbaar was. Hij zei: "Je moet terug
in beeld, je bent het boegbeeld". Ook heeft hij mij op een avond naar bed
gestuurd, om bij te slapen en energie op te doen. Want je neiging als
burgemeester is om maar door te blijven draven. Hij trok vakkundig aan de
rem.'
Mans wil zelf ook een steun kunnen zijn voor collega's die dat willen. 'Het
moet er niet op lijken dat ik de tent over kom nemen. Maar ik zou wel als
'achtervang' of 'klankbord' willen fungeren. Zo heb ik weer steun ervaren
door Ed van Thijns woorden en ervaringen van de Bijlmerramp. Dat hij een
avond is langsgekomen heeft niemand gezien en geweten. Hij is door een
achterdeur naar binnen geloodst. Van Thijn heeft echt een paar aardige
dingen tegen me gezegd, waar ik heel veel aan heb gehad.'
Haagse bemoeienis
Mans komt te spreken over de onduidelijkheid van de rol van de
Arbeidsinspectie. 'De Arbeidsinspectie vrat aan mijn autoriteit en gezag.
Daar heb ik me heel fel tegen in het verweer gesteld tot ik op een gegeven
moment heb moeten toegeven. Wat ik heel vervelend vond en wat ik nog
steeds vind, dat het een ondergraving is van de enige echte
opperbevelhebber. Ik mag de koningin buitenzetten, ik mag de minister-
president buiten zetten, de Commissaris van de Koningin, maar de
Arbeidsinspectie mag ik niet van het rampterrein verbannen. Dat is toch
van de gekke. Bij rampen is er maar één de baas!'
In de contacten met Haagse vertegenwoordigers heeft Jan Mans de les
geleerd om alles ten tijde van de ramp vast te leggen. Mans refereert aan
een discussie tussen hem en de minister van Binnenlandse Zaken, Klaas de
Vries, over de kosten van het onderzoek van de Commissie Oosting. 'Het
onderzoek zou drie miljoen gulden (ongeveer 1,4 miljoen euro) kosten,
waar provincie, gemeente en het rijk allemaal één miljoen gulden zouden
betalen. Na enkele maanden bleek het onderzoek geen drie maar tien
miljoen te kosten. De minister kwam op mijn kamer en zei dat ik me niet
ongerust hoefde te maken en alleen de toegezegde 1 miljoen gulden
hoefde te betalen. Vervolgens kreeg de gemeente Enschede na afloop de
rekening gepresenteerd. Ik ben er van overtuigd dat hij de toezegging
tegen mij heeft gedaan, maar het lag nergens vast. Het is daarom goed,
zeker als het om geld gaat, de zaken met z'n drieën te doen en aan het
papier toe te vertrouwen.'
Mans haalt een ander voorbeeld aan. 'Klaas de Vries kwam naar Enschede
onder het mom dat er nodig gepraat moest worden. Hij doet zijn verhaal
en hij toont vervolgens een berekening van het wachtgeld.' Mans geeft te
kennen dat het in Enschede de gemeenteraad is die beslist of de
burgemeester al dan niet aanblijft en dat het besluit niet in de handen van
de minister ligt. 'Daarmee was het gesprek over. Vanaf dat moment ben ik
weer een dagboekje gaan bijhouden. Ik heb het gesprek direct vastgelegd.
Ook ben ik met het verhaal bij Arjan van Gils binnengestormd, omdat ik
mijn oren niet geloofde. Maar toen De Vries nadien ontkende dat hij druk
9
had uitgeoefend om mij te bewegen te vertrekken had ik wederom geen
bewijsmateriaal. We waren immers met z'n tweeën.'
Wees jezelf
De afgelopen vijf jaar waren tropenjaren voor Jan Mans. Voor de geboren
en getogen Limburger zit het burgemeestersambt er na zijn tijdelijke post
als waarnemend burgemeester in Venlo op. Wat is zijn belangrijkste les?
'Ik denk dat ik het heb gered door het beste advies van mijn vrouw op te
volgen. Zij zei: "Jan, wees jezelf". Ik heb mijn best gedaan om mijzelf te
zijn, vertrouwen uit te stralen en mijn gezag op te bouwen en te
versterken. Ik hoop dat het de getroffenen de steun heeft gegeven die zij
op dat moment van de overheid nodig hadden. Ik heb - naar eer en
geweten - mijn best gedaan.'
Citaat van: admin op 20 april 2017, 16:04:58
Was iets 17.00 uur met de trein aangekomen in Dalfsen.
Ben toen bij ''de fabriek'' gevraagd of daar ''de stoomfabriek'' was'.
Het was slacht aangegeven mede daarom was ik zo vroeg.
De gastvrouw zei: ''Daar is vanavond het theater.'' Ik vroeg nog waar de ingang was.
(...)
(http://i138.photobucket.com/albums/q262/suivlys/IMG_9413.jpg) (http://s138.photobucket.com/user/suivlys/media/IMG_9413.jpg.html)
Steeds geldt:
" Het circus is minder leuk als de lilliputters (kleine mensen) niet optreden"
(Spaans spreekwoord.) ;)
Jan, Jan, Jan en noch eens Jan. Egotrip 'ohne Grenzen!'.
Alle verhalen blijven hardnekkig aan de 'achterkant' van het probleem houden (ramp en erna, crisis, nazorg e.d.).
Niets over zijn wettelijke verantwoordelijkheid m.b.t. de brandweerzorg; waaronder de preventie!
Inderdaad: "Wir haben es nicht gewusst!" Maar dat behoorde wel tot zijn wettelijke taak!
Er was in Enschede onder zijn leiding, en is tot op heden, dan ook geen adequaat formeel (wettelijk voorgeschreven) beleid op het gebied van de brandweerzorg; dat interesseert niemand kennelijk.
Citeer 'Onder druk
van de omstandigheden hebben wij geopperd dat alle bewoners terug
moeten kunnen naar hun oude wijk. Dat was een soort terugkeergarantie.
We zijn zelfs zover gegaan dat we één wijk helemaal hebben hersteld op
de wijze zoals het ooit oorspronkelijk tot uitdrukking kwam. Het was voor
Mans een dilemma, om enerzijds recht te doen aan de emoties van
slachtoffers en anderzijds een wijk neer te zetten die een normale rol
speelt in de Enschedese gemeenschap. 'We bouwen een wijk voor de
komende vijftig jaar, een komende generatie. Het is niet alleen een wijk
voor slachtoffers van de ramp van 13 mei 2000. Het lijkt heel hard, maar
wanneer je er op bestuurlijke afstand naar kijkt is dat wel de consequentie
van de keuzes die we gemaakt hebben.'
Riskeerde een ramp met het oog op de (stralende) toekomst.
Mans had tijdens de millenniumreceptie van de gemeente op de Bamshoeve vuurpijlen afgeschoten.
"Dat had ik nooit gedaan als ik geweten had dat op steenworp afstand SE Fireworks was gevestigd. Want anders had ik toen al de ramp hebben kunnen veroorzaken".
(Mans in een tv-interview bij - dacht ik - RTV Oost - )
Quote: Jan Mans
CiteerHoelang moet
je als gemeente de Belangenvereniging Slachtoffers Vuurwerkramp
Enschede in standhouden? Moet je dat blijven steunen? Als gemeente
zouden we het goed hebben gedaan wanneer de belangenvereniging
zichzelf ophief. Dergelijke vragen komen uiteindelijk allemaal bij mij als
burgemeester terecht.'
En zo ontbond de gemeente Enschede de BSVE en vernietigde alle dossiers van de leden.
En dat was allemaal in het belang van de slachtoffers werd ons voorgelogen.
Mans klonk wel een beetje zielig op de lezing zo van de gemeente had geen geld meer want dat was opgegaan aan de parkeergarage en wat dies meer zei toen kwam de ramp en kan die mooie wijk worden gebouwd en meteen begonnen Jan Mans zijn oogjes te stralen. Hij had een paar hele mooie woorden voor die nieuwe wijk. Ik dacht nog aan het spreekwoord; ''In de brand, uit de brand.''
Danny zei in zijn voorprogramma dat een dag voor de ramp er brand was bij de fabriek Hartman en dat hij daar de fotograaf had ontmoet die bij de ramp is overleden. Dat deed mij er weer aan herinneren dat er zoveel brand was in Enschede.
De ramp was geen brandstichting maar een bedrijfsongeval.
Wat de brandweer betreft die was onderbemand en ongeschoold. Na de ramp heeft Jan Mans ervoor gezorgd dat in heel Nederland de brandweer onderbemand is. De brandweer kan geen kubus-methode meer toepassen en daarom kan de brandweer geen mensen meer redden uit brandende panden. Ik heb eens aan een heel brandweerkorps en hun baas gevraagd: '' Hoe ziet een (verboden te blussen met water) bord eruit? '' Geen van de spuitgasten wist het antwoord ook hun commandant en de bevelvoerder niet. Dan heb ik het over drie voertuigen spuitgasten van een grote stad. Ik had toen wekelijks contact met die spuitgasten vanwege mijn werk destijds. En ondergetekende heeft de plaatselijke brandweer toen maar uitgelegd hoe een ''verboden te blussen met water'' bord eruit ziet. Heb dus aan brandweerpreventie gedaan. Ik zie de brandweer als een gevaar voor zichzelf en voor iedereen vanwege hun onkunde met de beste bedoelingen.
Citaat van: sylvius op 22 april 2017, 12:07:21
Citaat van: admin op 20 april 2017, 16:04:58
Was iets 17.00 uur met de trein aangekomen in Dalfsen.
Ben toen bij ''de fabriek'' gevraagd of daar ''de stoomfabriek'' was'.
Het was slacht aangegeven mede daarom was ik zo vroeg.
De gastvrouw zei: ''Daar is vanavond het theater.'' Ik vroeg nog waar de ingang was.
(...)
(http://i138.photobucket.com/albums/q262/suivlys/IMG_9413.jpg) (http://s138.photobucket.com/user/suivlys/media/IMG_9413.jpg.html)
Steeds geldt:
" Het circus is minder leuk als de lilliputters (kleine mensen) niet optreden"
(Spaans spreekwoord.) ;)
https://www.google.nl/search?q=%22+Het+circus+is+minder+leuk+als+de+lilliputters+%28kleine+mensen%29+niet+optreden%22&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-b&gfe_rd=cr&ei=_Vb8WPWtBrLc8Afb4oSwDQ#q=%22+Het+circus+is+minder+leuk+als+de+lilliputters+niet+optreden%22&filter=0
https://www.google.nl/search?q=vertalen+nederlands+spaans&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-b&gfe_rd=cr&ei=iZv8WOPmM6jH8Aflh5XQCA
El circo es menos divertido, si no se producen liliputienses
Heb wel eens het idee dat ambtenaren steeds kleiner worden als ik met ze praat, nog kleiner dan dat ze al zijn.
Heb de duim en wijsvinger van mijn rechterhand wel eens gebruikt om aan te duiden hoe klein die ambtenaren en bobo's kunnen worden. Mocht iemand dat wetenschappelijk willen bewijzen dan adviseer ik een meetlat.
Mans beweerd hierboven in zijn schrijfsel ergens dat je als topbestuurder op elke vraag van de pers een antwoord moet hebben of zeggen: ''Daar kom ik later op terug''. En als ik als slachtoffer aan Jan Mans keer op keer wat zeg of vraag krijg ik geen antwoord op wat schaapachtig lachen na.
Citaat van: admin op 23 april 2017, 14:18:21
Heb wel eens het idee dat ambtenaren steeds kleiner worden als ik met ze praat, nog kleiner dan dat ze al zijn.
Heb de duim en wijsvinger van mijn rechterhand wel eens gebruikt om aan te duiden hoe klein die ambtenaren en bobo's kunnen worden. Mocht iemand dat wetenschappelijk willen bewijzen dan adviseer ik een meetlat.
Mans beweerd hierboven in zijn schrijfsel ergens dat je als topbestuurder op elke vraag van de pers een antwoord moet hebben of zeggen: ''Daar kom ik later op terug''. En als ik als slachtoffer aan Jan Mans keer op keer wat zeg of vraag krijg ik geen antwoord op wat schaapachtig lachen na.
Hij was toch alleen maar antwoord verschuldigd aan de gemeenteraad?
Citaat van: sylvius op 23 april 2017, 15:28:20
Citaat van: admin op 23 april 2017, 14:18:21
Heb wel eens het idee dat ambtenaren steeds kleiner worden als ik met ze praat, nog kleiner dan dat ze al zijn.
Heb de duim en wijsvinger van mijn rechterhand wel eens gebruikt om aan te duiden hoe klein die ambtenaren en bobo's kunnen worden. Mocht iemand dat wetenschappelijk willen bewijzen dan adviseer ik een meetlat.
Mans beweerd hierboven in zijn schrijfsel ergens dat je als topbestuurder op elke vraag van de pers een antwoord moet hebben of zeggen: ''Daar kom ik later op terug''. En als ik als slachtoffer aan Jan Mans keer op keer wat zeg of vraag krijg ik geen antwoord op wat schaapachtig lachen na.
Hij was toch alleen maar antwoord verschuldigd aan de gemeenteraad?
Henk van der Pluijm (SP):
"De brandweermensen zijn de dood ingestuurd"
Mans:
"De opmerking van de SP werp ik verre van mij"
Van der Pluijm:
"Welke opmerking?"
Mans:
"Die ga ik hier niet herhalen"
Van Lijf (D66):
"Voorzitter, dat hoeft u ook niet te doen"
Ben niet zo snel van begrip
Jan Mans staat vlak onder onze koning carnaval Alexander waar de inteelt vanaf straalt. Een burgemeester moet alleen lachen en kunnen liegen en bedriegen. Vond alle (ex) burgemeesters die ik sprak altijd heel aardig ze deden altijd vriendelijk en lachen terwijl er niets te lachen viel.
Wat betreft die lezing van Jan Mans:
Ik begreep uit de woorden van Mans dat hij ook min of meer de BSVE had opgericht en het bestuur van de BSVE had gekozen. Het BSVE bestuur bestondl uit een kopstuk van de KMA en kopstukken uit de politiek. Eigenlijk wist ik het al, maar was wel blij met de bevestiging van Mans.
Jan Mans bleef zichzelf steeds op de borst kloppen, benen en armen over elkaar en met de hand voor de mond en maar praten.
Jan Mans zei ook nog dat er iemand van de brandweer in de zaal was.
Heb me niet omgedraaid om te bekijken hoe die prutser eruit zag.
Wist niet eens wat een ''lezing' was maar iedereen kan een lezing vuurwerkramp maken je hebt alleen wat kleuters nodig en of mongolen. Vind het toch waardeloos dat Jan Mans kinderen en mongolen misbruikt voor zijn propaganda. Kinderen en mongolen zijn waarschijnlijk de enigste mensen die de mens Jan Mans geloven, denk dat dat het probleem is.
@Sylvius,
Voor de zoveelste keer hartelijk bedankt.
Nu voor het starten van deze topic waardoor ik ontdekte dat Mans een lezing gaf in Dalfsen.
Het was verschrikkelijk maar ben toch blij dat ik daar geweest ben en nog veel blijer dat ik weet thuis ben.
Verslag van raadsvergadering 19 maart 2001 offline gehaald:
https://www.enschede.nl/appls/stuk/stukken/s2069/
http://www.enschederamp.nl/forum/index.php?topic=239.msg1604#msg1604
Citaat van: admin op 23 april 2017, 16:41:11
@Sylvius,
Voor de zoveelste keer hartelijk bedankt.
Nu voor het starten van deze topic waardoor ik ontdekte dat Mans een lezing gaf in Dalfsen.
Het was verschrikkelijk maar ben toch blij dat ik daar geweest ben en nog veel blijer dat ik weet thuis ben.
ik volg #vuurwerkramp op Twitter
https://twitter.com/search?f=tweets&vertical=default&q=vuurwerkramp&src=typd
Ramp was "een geschenk uit de hemel" (voor Mans en kornuiten) ;)
https://twitter.com/TDSNenschede/status/856081800795496449
http://www.tvenschedefm.nl/video-hoe-fc-twente-jaar-na-vuurwerkramp-historie-schreef/nieuws/item?957195
Ik volg helemaal geen nieuws meer en als ik wat zie dan weet ik dat ze liegen en erger me kapot.
Wat dat betreft is internet altijd betrouwbaarder zo ook Twitter waar de burger kan spreken.
Mans had het bij zijn lezing ook nog over het kampioenschap van FC-Twente zodat hij zichzelf weer op de borst kon kloppen.
Heb maar niets gezegd maat ik weet....
Na de ramp ging de harde kern van FC-Twente bij het stadhuis protesteren.
Volgens mij kreeg FC-Twente toen een zak met rampgeld van de gemeente en werd daardoor kampioen.
Er was ook een benefietwedstrijd tegen Werder Bremen zogenaamd voor de slachtoffers, tijdens de wedstrijd werd gezegd dat al het geld bestemd was voor een jeugdhonk van FC-Twente. Dus ook dat geld ging naar de FC-Twente BV en niet naar de mensen die het konden gebruiken.
GEEF HET VOLK BROOD EN SPELEN!
https://twitter.com/FOXSportsnl/status/856219842281693187
Citeer
FOX SportsVerified account @FOXSportsnl 11h11 hours ago
Kijk de première van de FOX Sports DOC 'Geschenk uit de hemel' om 21.00 uur op FOX Sports 1.
Met filmpje:
Sander Boschker: "Tot aan Utrecht konden wij die rookwolk nog zien, dus, eh, ja, dat was heftig"
Nu al online:
https://www.foxsports.nl/video/fox-sports-doc-geschenk-uit-hemel/
mooie documentaire
Vandaag had ik mijn maandelijkse halfuurtje rijks-nazorg zodat ik die ramp van me af kan praten. een prijzig luisterend oor noem ik dat
Die nieuwe nazorg (ambtenaar) moest huilen toen ik haar van Dalfsen vertelde.
Ben niet alleen verdrietig maar ook ontzettend kwaad op die hele nasleep veroorzaakt door ambtenarij.
Die ambtenarij en haar pers is een wereldwijd probleem dat ga ik niet oplossen.
Heb vandaag nog een andere hulpverlener (ambtenaar) gebeld die iets van mijn achtergrond weet. Heb haar verteld dat ik me helemaal niet veilig voel in hun stadskantoor omdat ik zo kwaad ben op de overheid dat ik mij heel goed voor kan stellen dat daar iemand binnenloopt en iedereen doodschiet of opblaast, want de overheid maakt meer burgers kwaad. Ik voel mij niet veilig in een gebouw van de overheid of plaatsen waar ambtenaren samenscholen en zuipen en feesten.. Ondergetekende: ''is vredelievend en ik wil geen bloed aan mijn handen.''
(In mijn nieuwe woonplaats zitten al meer dan zeven jaar kogelgaten in een rijksgebouw met heel veel ambtenaren). Ben wel blij met de burgers hier.
(Vlak na de ramp wilde ik naar Cuba verhuizen maar dat was me te ver ik vond al dat ik Enschede in de steek liet. Aan Libie had ik niet gedacht. Tegenwoordig denk ik erover naar Rusland te verhuizen zo ziek ben ik van die Nederlandse ambtenaren stelletje veredelde SS'ers zijn het stuk voor stuk. Noord Korea lijkt me ook wel wat want alles beter dan Nederland want hier hebben zelfs de kinderen honger vanwege armoede omdat ambtenaren en hun gezin vier keer per jaar op vakantie willen.)
Wat betreft de lezing van Jan Mans:
Jan Mans was meen ik net terug met zijn vrouw van een reis naar Antartica Noord of Zuid pool ook dat was fantasties geweest. Beetje reclame maken voor ambtenaren-reisjes.